Biodiversiteit
De biodiversiteit is de verscheidenheid aan levensvormen op aarde. Hier vallen ook planten, schimmels, bacteriën en wijzelf onder.
Maar biodiversiteit is meer. De enorme variatie aan leven tussen individuen, populaties, leefgemeenschappen en ecosystemen: dát is biodiversiteit.
Al deze verschillende soorten individuen, organismen en ecosystemen zijn verbonden met elkaar. Deze verbondenheid is in sommige gevallen vrijwel direct te zien. Bijen kunnen niet zonder bloemen, walvissen niet zonder plankton, veel planten niet zonder schimmels. De mens kan niet zonder planten, dus indirect kunnen wij ook niet zonder schimmels. Al het leven is afhankelijk van elkaar.
Biodiversiteit kun je vergelijken met een blokkentoren. Er kunnen soorten bijkomen en soorten verdwijnen, maar over tijd houden de vele soorten elkaar min of meer in evenwicht. Wanneer er te veel soorten verdwijnen – als je teveel blokken weghaalt – kan het evenwicht worden verstoord.
Wat is biodiversiteit?
tekst Luci van Engelen illustratie Erwin Suvaal
Al het leven is afhankelijk van elkaar
Biodiversiteit bestaat uit drie hoofdcomponenten:
- Genetische diversiteit: dit verwijst naar de verscheidenheid aan genen binnen een soort. Deze diversiteit is essentieel voor het vermogen van soorten om zich aan te passen aan veranderende omgevingen en om in de loop der tijd te kunnen evolueren.
- Diversiteit van soorten: dit verwijst naar de verscheidenheid aan soorten binnen een leefgebied of ecosysteem, zowel dier- als plantsoorten. Elke soort speelt een unieke rol in het in stand houden van het ecosysteem.
- Diversiteit van ecosystemen: dit verwijst naar de verscheidenheid aan leefgebieden, gemeenschappen en ecologische processen binnen een gebied. Hieronder vallen diverse ecosystemen zoals bossen, wetlands, graslanden en koraalriffen.
Alle drie deze onderdelen zijn cruciaal om de planeet gezond en in balans te houden.
Waarom is biodiversiteit essentieel voor het behoud van een gezonde planeet?
Stabiliteit van het ecosysteem
Ecosystemen met een grote biodiversiteit zijn beter bestand tegen invloeden zoals ziekte-uitbraken, klimaatverandering en natuurrampen. Ze kunnen zich sneller herstellen en stabiel blijven onder externe druk.
Bestuiving en landbouw
Veel gewassen zijn voor hun voortplanting afhankelijk van bestuivers zoals bijen, vlinders en vogels. Biodiversiteit helpt bestuiving. Het zorgt niet alleen dat veel soorten floreren, maar draagt ook bij aan de productiviteit van landbouwsystemen en aan voedselzekerheid.
Klimaatbeheersing
Bossen, oceanen, andere ecosystemen en dieren spelen een cruciale rol bij het beheersen van het klimaat door kooldioxide vast te leggen, wat de gevolgen van klimaatverandering beperkt. Er zijn gebieden op aarde die grote hoeveelheden koolstofdioxide opslaan, die noemen we koolstofputten.
Deze zijn belangrijk voor het behoud van de specifieke klimaatomstandigheden die we nodig hebben om te overleven.
Wat zijn bedreigingen voor biodiversiteit?
Klimaatverandering
Klimaatverandering is op dit moment een van de grootste bedreigingen voor onze planeet, zo niet de grootste. Menselijke activiteiten hebben geleid tot een toename van broeikasgassen in onze atmosfeer, waardoor de temperaturen wereldwijd snel opwarmen.
De stijgende temperaturen, veranderde neerslagpatronen en extreme weersomstandigheden die gepaard gaan met klimaatverandering, vormen aanzienlijke risico’s voor de biodiversiteit. Veel soorten kunnen moeite hebben om zich aan te passen of te migreren naar geschikte leefgebieden als hun huidige verspreidingsgebied niet meer leefbaar is.
Dieren zijn aangepast aan hun specifieke omgeving en levenswijze, dus door onze ecosystemen zo drastisch te veranderen, brengen mensen veel diersoorten in gevaar.
Vervuiling
Naast de uitstoot van broeikasgassen brengen menselijke activiteiten ook aanzienlijke hoeveelheden vervuilende stoffen in het milieu. Vervuiling uit verschillende bronnen, waaronder afvalwater van industrieën, pesticiden in de landbouw en plastic afval, vervuilen ecosystemen en brengen schade toe aan de in het wild levende dieren. Chemische verontreinigende stoffen kunnen hormoonsystemen verstoren, de voortplanting belemmeren en het immuunsysteem van dieren verzwakken.
Vernietiging en versnippering van leefgebieden
De vernietiging en versnippering van leefgebieden is wereldwijd een dringend probleem voor natuurbehoud. Het omvormen van natuurlijke leefgebieden voor landbouw, verstedelijking en ontwikkeling van infrastructuur is een van de belangrijkste oorzaken van het verlies aan biodiversiteit. Dieren worden met uitsterven bedreigd door menselijke invasie, omdat ze geen geschikte leefgebieden meer hebben en geen toegang meer hebben tot de bronnen die ze nodig hebben om te overleven. Versnippering van leefgebieden verstoort ecosystemen, isoleert populaties van wilde dieren en vermindert daardoor de genetische diversiteit – wat betekent dat dieren minder variatie in hun genen (DNA) hebben omdat ze genoodzaakt zijn om zich voort te planten binnen bepaalde populaties. Dit maakt populaties kwetsbaar en minder veerkrachtig bij bedreigingen zoals ziektes en slechte weersomstandigheden. Het dichter bij elkaar brengen van mensen en wilde dieren vergroot ook de kans op mens-dier-conflicten.
Invasieve soorten
Invasieve soorten zijn wereldwijd een belangrijke oorzaak van het uitsterven van soorten en de achteruitgang van ecosystemen. Uitheemse soorten die in nieuwe omgevingen worden geïntroduceerd kunnen inheemse soorten verdringen, voedselketens verstoren en de dynamiek van ecosystemen veranderen.
Menselijke activiteiten zoals reizen, scheepvaart en handel zijn verantwoordelijk voor het introduceren van meer dan 37.000 dieren, planten en andere organismen in omgevingen waar ze van nature niet thuishoren, meldt het Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES). Deze uitheemse soorten verstoren natuurlijke ecosystemen en hebben bijgedragen aan 60% van alle geregistreerde uitsterving wereldwijd. Als gevolg hiervan worden invasieve soorten erkend als een van de vijf belangrijkste directe oorzaken van het verlies aan biodiversiteit wereldwijd.
Het ombuigen van de curve van biodiversiteitsverlies
Biodiversiteit staat wereldwijd enorm onder druk, ook in Nederland. Die druk is te wijten aan meerdere factoren, zoals versnippering en afname van leefgebied van plant- en diersoorten, klimaatverandering, verdroging, overbemesting, industrialisering, verstedelijking en gebruik van gewas-beschermingsmiddelen. Met de huidige snelheid van biodiversiteitsverlies en zonder verregaande actie stevenen we af op een onleefbare aarde. Om het tij te keren, is een verandering van denken en doen in de manier waarop we produceren, consumeren en met natuur omgaan noodzakelijk. De afbeelding links laat zien wat we kunnen bereiken, als we allemaal bijdragen aan behoud en herstel van biodiversiteit.
Bronnen:
https://www.naturalis.nl/wetenschap/biodiversiteit/wat-is-biodiversiteit
https://www.ifaw.org/nl/journal/wat-is-biodiversiteit
https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/themas/biodiversiteit.htm